In maart 2022 heeft de gemeente Zoetermeer een referendum georganiseerd, op initiatief van de bevolking, naar aanleiding van het besluit van de gemeenteraad over een nieuw afvalbeleid. De Zoetermeerse Rekenkamer is gevraagd om een evaluatie uit te voeren over het referendum. Naar aanleiding van deze evaluatie, concludeert de Rekenkamer onder andere dat het doel van het referendum, namelijk het terugdraaien van een raadsbesluit, is bereikt. Het afvalbeleid was alleen te complex voor de eenvoudige keuze voor/tegen. Voorts stelt de Reekenkamer vast dat de referendumverordening verouderd is, waardoor er ad hoc zaken geregeld moesten worden. Het probleem daarbij was dat alle betrokkenen kordaat aan de slag gingen, zonder dat rollen en
taken voldoende duidelijk waren en werden uitgevoerd. De Rekenkamer heeft diverse aanbevelingen geformuleerd aan zowel raad als college. De gemeenteraad heeft maandag 27 november 2023 deze aanbevelingen grotendeels overgenomen.
De onderzoeksvraag was: ‘Kan de rekenkamercommissie op basis van een gedegen evaluatie van het referendum Afval- en grondstoffenbeleidsplan adviezen meegeven aan de raad of en op welke wijze het instrument referendum een passende aanvulling kan zijn op de representatieve democratie zodat de binding tussen de kiezer en het bestuur wordt vergroot?’
Het onderzoek is uitgevoerd door het bureau Necker van Naem. De onderzoekers hebben
een documentenanalyse gedaan. Daarnaast hebben ze gesprekken gevoerd met de
verschillende actoren rondom het referendum.
Naar aanleiding van de conclusies heeft de Rekenkamer de volgende aanbevelingen
aan de raad en het college geformuleerd:
- Weeg als raad, wanneer er een verzoek tot een referendum wordt gedaan, of er echt
(alleen) om een referendum wordt gevraagd of om (meer, betere) participatie in zijn
algemeenheid. - Het referendum is primair een raadsinstrument. Een referendum is een vorm van
participatie, maar niet altijd de meest passende optie. De Rekenkamer beveelt
aan om het referendum onderdeel te laten uitmaken van het participatiebeleid. Deze aanbeveling is niet door de raad omarmt. In een mede door de VVD ingediend amendement is deze aanbeveling niet overgenomen - Actualiseer de referendumverordening, maak daarbij goed gebruik van de
modelverordening van de VNG en neem daarin in ieder geval de volgende onderdelen mee: instelling van een permanente referendumcommissie (deze aanbeveling is ook door een mede door de VVD ingediend amendement niet overgenomen) , opnemen van een subsidieregeling in de referendumverordening, maak de rollen, taken en verantwoordelijkheden expliciet in de referendumverordening, houd de regie over de referendabiliteit van een besluit bij de raad: laat een besluit over de referendabiliteit nemen door de gemeenteraad, ná het inleidend verzoek, zoals ook in de modelverordening wordt gedaan. Dit voorkomt onduidelijkheden bij een aanvraag.
