Is het liberalisme nog wel relevant op lokaal niveau, in een tijd waarin de flanken het politieke debat lijken te beheersen? Wanneer de ene kant roept om steeds meer overheidsingrijpen en de andere een diep wantrouwen koestert jegens de staat, lijkt het liberale geluid al snel ondergesneeuwd. Toch is dat maar mijn overtuiging een misvatting. Juist omdat het liberalisme geen makkelijke antwoorden biedt, maar een genuanceerd evenwicht zoekt tussen vrijheid en verantwoordelijkheid, is het liberalisme actueler dan ooit. Juist ook op lokaal niveau, waar de ideologische strijd plaatsmaakt voor concrete keuzes over wonen, veiligheid, cultuur en leefbaarheid, bewijst dat gedachtegoed zijn kracht. Niet door te schreeuwen vanaf de zijlijn, maar door te doen wat werkt. Dáár komt het liberalisme tot leven: niet als abstract ideaal, maar als praktische koers. Juist daarom is het liberalisme onmisbaar in de gemeentepolitiek van vandaag en morgen! In deze zomerse column ga ik op ontdekkingstocht naar dat ‘lokaal liberaal’.
Lokaal bestuur gaat namelijk over stoeptegels én samenleving. Over afvalcontainers én armoede, over vastgoed én veiligheid, over bibliotheken én belastingen. Het is concreet, tastbaar, dichtbij. En daarmee ook een lakmoesproef voor iedere politieke overtuiging. Voor liberalen is dat niet anders. Het klassieke liberale vertrekpunt is glashelder: het individu staat centraal. Niet als los zand, maar als bouwsteen van een vrije en weerbare samenleving. Lokale politiek biedt talloze kansen om dat uitgangspunt vorm te geven. Neem het sociaal domein. Daar waar sommige partijen pleiten voor sturende systemen en overdadige overheidsregie, kiest het liberalisme voor maatwerk, voor vertrouwen in mensen, voor het normaal houden wat normaal hoort te zijn, voor het versterken van zelfredzaamheid. Niet iedereen kan alles zelf, maar iedereen verdient wel de kans om zelf keuzes te maken.
Die benadering vereist soms, en in deze tijd: steeds meer, politieke moed. Want het is verleidelijk om oplossingen te beloven die schijnzekerheid bieden, met regels en loketten die het overzichtelijk lijken te maken. Maar juist daar schuilt het dilemma: willen we een samenleving waarin de overheid steeds meer bepaalt, of durven we ruimte te laten voor menselijke waardigheid, fantasie, initiatief en eigen regie? Vrijheid is geen vrijblijvendheid. Dat geldt op alle niveaus, maar zeker lokaal. Een liberale gemeente is niet een gemeente waar alles mag, maar een gemeente die grenzen stelt daar waar vrijheid van de één de vrijheid van de ander bedreigt. Denk aan geluidsoverlast, verkeersveiligheid, drugsoverlast of agressie tegen handhavers. Een stevig (lokaal) veiligheidsbeleid is geen tegenstelling tot het liberalisme, het is er een voorwaarde voor.
Ook in de publieke ruimte moet de balans worden bewaakt. Vrijheid betekent ook: schoon, veilig en overzichtelijk. Een speelplek moet uitnodigen tot beweging, een stadshart moet leefbaar blijven, adoptiegroen moet kunnen bloeien. Die verzorgde omgeving is niet zomaar een esthetisch doel, maar een uiting van gedeeld eigenaarschap. En dat raakt precies de kern van lokaal liberalisme: burgers zijn geen toeschouwers, maar medeverantwoordelijk voor hun omgeving. In de woorden van Dilan Yeşilgöz: ‘Bemoei je ermee!’.
Een ander dilemma: de rol van de overheid zelf. De roep om ‘meer overheid’ klinkt steeds luider. Als het ergens misgaat, moet de overheid inspringen. En soms is dat terecht. Maar vaak is het symptoombestrijding. Het hedendaagse liberalisme stelt een andere vraag: hoe maken we de overheid beter, efficiënter, dienstbaarder? Dat is geen pleidooi voor bezuinigingen om de bezuinigingen, maar voor een overheid die zich richt op kerntaken en resultaten. Slank waar het kan, krachtig waar het moet. Lokale politiek is bij uitstek het domein waar die keuzes voelbaar zijn. Investeren we in nog een beleidsnota, een onderzoek, een pilot of in een BOA op straat? In een gesubsidieerde structuur, of in directe hulp aan een ondernemer met ambitie? In generieke subsidies, of in maatwerk voor burgerinitiatieven die écht het verschil maken? Het zijn geen abstracte afwegingen, maar concrete keuzes die bepalen hoe inwoners hun gemeente ervaren.
Het liberalisme heeft soms het imago van afstandelijkheid, van ratio zonder emotie. Maar wie goed kijkt, ziet dat liberale politiek juist geworteld is in betrokkenheid. Niet in betuttelende bemoeizucht, maar in vertrouwen. Niet in dwingende kaders, maar in uitnodigende ruimte. Gemeenten die dat begrijpen, bouwen aan gemeenschappen waarin diversiteit en eigenheid echt kunnen floreren. Lokale democratie is daarbij onmisbaar. Participatie is niet iets wat je organiseert met een enquête of een bijeenkomst. Het is iets wat groeit als mensen zich serieus genomen voelen. Het liberalisme erkent die waarde, maar blijft ook waakzaam: echte inspraak betekent ook eerlijke verwachtingen wekken en keuzes durven maken. Niet iedereen krijgt altijd zijn zin. Maar iedereen moet weten dat zijn stem meetelt. Dáár zit de legitimiteit van lokaal bestuur.
Het liberalisme is dus geen starre ideologie, maar een levend kompas. Juist in een tijd van onzekerheid, digitale versnelling en toenemende complexiteit, is het belangrijk om koers te houden op de kernwaarden: vrijheid, verantwoordelijkheid, rechtvaardigheid en vertrouwen in het individu. Die waarden blijven ook lokaal richtinggevend. De uitdagingen zijn legio: de woningbouwopgave, de inburgering, de energietransitie, de druk op het sociaal domein, het behoud van lokale identiteit in een veranderende samenleving. Maar de kracht van het liberalisme ligt in het vermogen om die uitdagingen aan te gaan zonder betutteling, zonder bureaucratie, maar met geloof in menselijke veerkracht.
Of we nu spreken over het bouwen van woningen, het ondersteunen van vrijwilligers, of het versterken van de lokale economie: het liberalisme biedt een perspectief waarin ruimte wordt gegeven aan initiatief, waarin overheid en burger elkaar versterken, en waarin vooruitgang hand in hand gaat met gemeenschapszin. Laat dus niemand zeggen dat het liberalisme aan betekenis heeft ingeboet. In de gemeenteraad, in de wijk, op straat en in het stadhuis: daar wordt dagelijks gewerkt aan de liberale belofte. Nuchter, betrokken en met vertrouwen in de toekomst. Juist dat maakt (voor mij) het liberalisme relevanter dan ooit.
Deze column geeft de mening van Rob Duiven weer en niet het standpunt van de (fractie van de) Zoetermeerse VVD
